Hissedilemeyen Varl?klar

Bismillahirrahmanirrahim

Otomobil, uçak, bilgisayar gibi teknoloji ürünleri de, bunlar?n bulu? veya yap?m?nda katk?s? olan bilge mucit, uzman ve mühendislerin varl???n? ortaya koymaktad?r. Bu kan?ya varmak için ad? geçen ?eylerin mucit veya yap?mc?lar?n? ille de gözle görmemiz gerekmiyor; görsek bile onlar?n ilim ve bilgilerini duyu organlar?m?zdan biriyle kavramam?z mümkün de?ildir.

Bununla birlikte onlar?n ilim ve bilgi sahibi olduklar?na inanmaktay?z. Bunun sebebi nedir? Mezkûr eserlerde gördü?ümüz uyum, ahenk ve düzen, yap?mc?lar?n?n ilim ve bilgilerini kan?tlayan yegâne sebeptir. Bu örnekle vurgulamak istedi?imiz, "Varl???na inand???m?z her ?eyin, görülen ve hissedilen türden olmas? gerekmiyor" sonucudur. Çünkü duyu organlar?n?n hiçbiriyle alg?lanamayan varl?klar, ancak eserlerinin tan?kl???yla alg?lanabilir. Ak?l nimetinden nasibini alan herkes, bir eseri ve ta??d??? düzeni gördü?ünde, ak?ll? ve bilge bir yap?mc?s? ve düzen vericisi oldu?unu az bir tetkikle anlayabilir.

Demek oluyor ki, varl?klar iki k?s?md?r:

1- Duyu organlar?n?n herhangi biri arac?l???yla alg?lanabilen varl?klar.

Bu türden olan varl?klar?n baz?lar?n? göz ile görüyor, baz?lar?n? kulak ile i?itiyor, bir k?sm?n? burun ile kokluyor, bir k?sm?n? dil ile tad?yor ve di?er bir k?sm?n? ise, derimizle yoklayarak so?ukluk ve s?cakl???n?, sertlik ve yumu?akl???n? alg?l?yoruz.

2- Duyu organlar?n?n hiçbiriyle alg?lanamayan ve sadece eserlerinin tetkikiyle var olduklar? anla??labilen varl?klar.

Bu ba?l?k alt?ndaki varl?klar?n yap?lar? ayn? olmay?p de?i?iklik arz eder. ?imdi bu tür varl?klar? örneklendiriyoruz:

Elektrik: Elektrik ak?m?n? sa?layan bir kabloya bakmak ile ta??d??? elektrik yükünü göremeyiz. Ancak lamban?n yanmas? gibi elektri?in eserini görmekle varl???n? anlayabiliriz. Elektrik gücü, do?rudan gözle görülememesiyle birlikte varl??? da inkâr edilemez.

Yer çekimi: Elinizde bulunan bir kitab? b?rakacak olursan?z, yere dü?ecektir; yer onu kendine çekecektir. Duyu organlar?m?zla do?rudan hissedemedi?imiz bu güç nedir? Bu çekim gücü, görülemeyen, ancak eseri arac?l???yla varl??? anla??labilen varl?klardand?r.

M?knat?s: M?knat?s? bir demir parças?na yakla?t?rd???m?zda, zahirde iki metal parças?ndan ba?ka bir ?ey görülmemektedir. Ancak m?knat?sla demir aras?ndaki yak?nla?may? görerek iki metal aras?nda bir çekim alan?n?n varl???n? alg?lar?z.

Görülmeyen ???nlar: Güne?in beyaz renkli ???n?, üç yanl? bir kristalden geçirilecek olsa, kristalin di?er taraf?nda yedi renk (k?rm?z?, turuncu, sar?, ye?il, mavi, lacivert, mor) görülecektir. K?rm?z? öncesinde ve mor ötesinde ba?ka bir renk görülmez. Oysaki bilim adamlar?, gözün ???n göremedi?i yerde de ?s? ve kimyasal eserlere sahip ???nlar?n var oldu?unu anlam?? ve bu ???nlar? "k?z?l ve mor ötesi" ???nlar olarak adland?rm??lard?r.

Miladî 1800 y?l?nda “Herschell” ad?nda bir fizikçi ve astronom, gözün gördü?ü ???nlar d???nda bir ???n?n olup olmad???n? ara?t?rmaya koyuldu. Termometreyi, mordan k?rm?z?ya kadar yedi ???n görülen bir perdenin üzerinde s?rayla gezdirip s?rayla renklerin ?s?lar?n? ölçtü. K?z?l ötesine var?nca, termometrenin daha çok ?s? gösterdi?ini gördü. Böylece "k?z?l ötesi" ad?nda görülmeyen bir ???n?n varl??? ve görülen ???nlardan daha çok ?s? üretti?i kesinle?ti. ?nsan, k?z?l ötesi ???n? gözüyle görememi? olmas?na ra?men, varl???n?n eseri olan ?s?y? hissederek ke?fetmi? oldu.

Ayn? y?llarda “Wilaston” adl? ba?ka bir bilim adam?, kimyasal bir madde olan gümü? klorürü bile?i?inden bir miktar?n? mor ötesi ???na tutunca, hiç beklemedi?i bir ?eyle kar??la?t?. Mor ötesinde hiçbir ???n görülmezken, gümü? klorürü siyaha çeviren bir etkenin var oldu?unu gördü.

Daha sonra bilim adamlar?, bu ???n?n kimyasal etkisi sonucu vücut derisinin güne?te renk de?i?tirdi?ini anlad?lar.[1] Böylece mor ???n? ötesinde, gözle görülmeyen ba?ka bir ???n?n da varl??? kesinle?ti ve bu ???n, mor ötesi ???n olarak adland?r?ld?.

??itilmeyen sesler: Ses ötesi sesler olarak bilinen nice sesler vard?r ki bunlar, t?p ve sanayi alan?nda kullan?lmaktad?r. Bu seslerin varl??? ancak eserlerinden anla??lmaktad?r.

Alg?lama: Herkes kendisini, var oldu?unu bilmekte ve kendisi d???ndaki mevzular hakk?nda da birtak?m ard? arkas? kesilmeyen alg?lamalar?n? a?a??dakilere benzer cümlelerle ifade etmektedir:

En zor matematik problemini çözdüm.

Filân teori hakk?nda çok dü?ündüm ve do?ru oldu?unu anlad?m...

Ayn? zamanda insan, bildi?inin bilincindedir. Yani bildi?ini bilmektedir. ?drak ve alg?lama, gözle görülen veya kulakla duyulan bir ?ey de?ildir. ?nsan, hiçbir duyu organ?yla alg?lama gerçe?ini hissedemez; ancak di?er duyu organlar?yla birlikte onun varl???n? da alg?lar. Di?er insanlar da duyu organlar? arac?l???yla onu alg?layamaz ve varl???n?, ancak eserlerinden anlayabilirler. Meselâ bir bilim adam?, bilimsel bir analizde bulundu?u zaman "Meseleyi anlam?? ve alg?lam??t?r" sonucuna var?l?r. Veya bir bilim adam?na, "Matematikten anlar m?s?n?z?" diye soruldu?unda, "Evet, anlar?m" diyorsa, bildiklerinin bilincinde oldu?u anla??l?r.

Tasavvur ve hayal: ?nsan, hayal âleminde istedi?i her ?eyi yaratabilir. D?? dünyada, yap?m? y?llarca zaman, binlerce araç gereç, tonlarca malzeme ve yüzlerce i?çi gerektiren “Eyfel kulesi” gibi bir kule ve hatta kat kat daha büyü?ü, hem de hiçbir zahmete katlanmadan, hayal âleminde bir lahzada yap?labilir. Dahas?, d?? dünyada var olmayan “yedi ba?l? dev” gibi efsanevî varl?klar? da hayal âleminde yaratmak mümkündür.

Görülmez ve duyulmaz olgular türünden olan bütün bunlar, hayal âleminde gerçekle?irken, bunlar?n varl???ndan kimse haberdar olamaz. Bu olgular?n hayalî varl???, ancak eserlerinden veya sözlerden anla??labilir.

Sevgi, nefret ve karar: Herkesin ho?land???, nefret etti?i ve karar vermek zorunda oldu?u ?eyler vard?r. ?nsan, sevdi?i her ?eyi yapmaya ve ho?lanmad??? her ?eyden sak?nmaya ve uzak kalmaya karar verir.

Kimse do?rudan do?ruya ba?kas?n?n karar?n?, neyi sevdi?ini ve neyi sevmedi?ini bilemez. Bu bilgi, ancak eser ve tepkiler kanal?yla edinilebilir. Çünkü ne sevgi, ne nefret ve ne de karar, duyu organlar?yla alg?lanacak türden olgular de?ildir.

Hayat: Kar??m?zda duran sevimli bir civciv, birden havuza dü?üp ölür ve öldükten sonra da hiçbir hayat belirtisi görülmez. Nas?l bir de?i?im gerçekle?ti ki canl? oldu?u bir lahza öncesindeki gibi hareket etmiyor?

Bunu ?öyle izah etmek mümkün: Canl? her varl?k, ya?ad??? sürece bir güce sahiptir. Bu güç ancak ölümle ondan ayr?l?r. Buna "hayat" denmektedir. Hayat, duyu organlar?yla hissedilir bir ?ey de?ildir. ?nsan sadece hareket, beslenme, büyüme... gibi hayat belirtilerini gözlemler ve bu gözlemlerine dayanarak da "hayat" denen bir olgunun var oldu?unu anlar. Bu s?ralanan tart??mas?z bilimsel gerçekler, duyu organlar?yla alg?lanan varl?klar d???nda birtak?m varl?klar?n var oldu?unu ve bunlar?n, ancak eserleri arac?l???yla anla??labilece?ini kan?tlamaktad?r.

Buna binaen, görülmeyen bir ?eyi, “s?rf görülmüyor” diye inkâr etmek do?ru de?ildir. Çünkü görülmemekle mevcut olmamak farkl? ?eylerdir. Bir ?eyin var oldu?unu anlamak, sadece duyu organlar?n?n alg?lamas? ile s?n?rl? de?ildir. Ak?l da bir ?eyin varl???n?, o ?eyin eserlerine dayanarak anlayabilir. Meselâ, bahsi geçen ve ancak eserleriyle tan?nan bilimsel gerçeklerin varl???n? kimse inkâr edemez.

Allah'?n da bu gerçekler gibi oldu?unu söylemek istemiyoruz. Çünkü Allah, bunlar?n ötesinde bir hakikattir; e?siz ve benzersizdir. Anlatmak istedi?imiz, bu varl?klar?n var oldu?unu eserlerinden anlad???m?z gibi Allah'?n var oldu?unu da eserlerinden anlayabilece?imizdir.

Durum bundan ibaretken, duyu organlar?ndan biri olan gözle Allah'? göremeyen ve bundan dolay? da inkâr yolunu seçenlerin ak?l ve dü?ünce gözleri kördür. Akl?n hükmü gere?i ?unu biliyoruz ki, Allah'?n eserlerinden olan yarat?l???n dakik düzeni etraf?nda dü?ünmekle Allah'?n varl??? anla??labilir.

"Aç kalbinin gözünü de can göresin,

Görülmeyen ?eyleri yekten göresin."

Çünkü her varl?kta Allah'a k?lavuzlayan ni?aneler vard?r.

Burada gözden uzak tutulmamas? gereken daha zarif ve önemli nokta, Allah'?n kudret eserlerinde -dünya ve dünyadaki varl?klar- tefekkür etmenin, Allah'?n varl???na k?lavuzlayaca??d?r. Ayn? zamanda, Allah'?n eseri, belli bir yer, zaman ve konuyla s?n?rl? olmay?p bütün evreni kapsam?na ald???ndan ötürü evrenin her zerresi Allah'?n ayetini ta??makta ve O'nun hiçbir varl??a benzemeyen, e?siz, s?n?rs?z, ebedî, bütün kemal vas?flar?na malik ve her türlü eksiklikten münezzeh bir hakikat oldu?unu da kan?tlamaktad?r.

Sonuç itibariyle, Allah'?n eserlerini incelemekle ?u iki nokta anla??lm?? olacakt?r:

1- Bütün eserlerin sahibi olan evrenin yarat?c?s?n?n varl???.

2- Eserlerinin belli bir zaman ve mekânla s?n?rl? olmay??? ve bundan hareketle de O'nun s?n?rs?z bir varl?k ve bütün kemallerin sahibi bir hakikat oldu?u.

Ancak insan, bu varl???n hakikatini anlamaya kadir de?ildir.

Sekizinci ?mam Hz. R?za'n?n (a.s) hadimi Muhammed b. Abdullahi Horasanî ?öyle anlat?r: ?mam R?za (a.s), huzurunda oturan bir grup insanla sohbet ediyordu. Bu esnada Allah'? inkâr edenlerden biri geldi. ?mam R?za (a.s) ona hitapla ?öyle buyurdu:

— E?er sizin dedi?iniz gibi Allah, peygamber, hesap ve kitap meselesi yoksa -ki mutlaka vard?r-, bizim namaz, oruç, zekât ve iman?m?z?n bize bir zarar? olacak m??

Adam susup kald?. ?mam (a.s) ?öyle buyurdu:

— Ama e?er bizim dedi?imiz -kesinlikle Allah, din, ahiret ve k?yamet vard?r- gerçekle?irse, o zaman siz bedbaht ve helâk olmaz m?s?n?z?

Belli ki, bu dünya ötesinde bir âlemin var olabilece?ini dü?ünen herkes, bedbaht ve helâk olmamak için akl?n hükmüne uyarak dine inanmal? ve emirlerini hayat?na aksettirmelidir.

?nkârc?:

— Sizin inand???n?z Allah nas?l ve nerededir?

?mam (a.s):

— Senin soru ?eklin yanl??t?r. Çünkü Allah, mekân? olmaks?z?n, mekân? yaratt? ve niteli?i olmaks?z?n, nitelik ve keyfiyeti yaratt?. Allah bu tür sorularla tan?namaz; O, duyu organlar?n?n hiçbiriyle alg?lanamaz ve hiçbir ?eyle de k?yaslanamaz.

?nkârc?:

— E?er duyular?n hiçbiriyle alg?lanam?yorsa, demek ki öyle bir ?ey yoktur.

?mam (a.s):

— Ne kadar da dar görü?lüsün! “Duyular?n Allah'? alg?lamaktan âcizdir” diye O'nun ilâhl???n? inkâr m? edeceksin?! Oysa biz, Allah'? idrak etmekteki âciz ve güçsüzlü?ümüzü görünce, O'nun kesinlikle rabbimiz ve ilâh?m?z oldu?una inan?yoruz.

?nkârc?:

— Allah ne zaman var oldu?

?mam (a.s):

— Allah'?n ne zaman olmad???n? sen söyleyecek olsan, ne zaman oldu?unu ben söyleyece?im. Yani Allah, zaman öncesi var olup zaman? da O yaratm??t?r.

?nkârc?:

— Allah'?n varl???n? kan?tlayan delil nedir?

?mam (a.s):

— Kendime bak?yorum da, bedenimin uzunluk ve geni?li?ine ne bir ?ey ekleyebiliyor ve ne de bir ?ey azaltabiliyorum; sa?l?k ve hastal???m hususunda da elimden bir ?ey gelmiyor (hasta oldu?um zaman iyile?mek istesem bile bu, benim iste?imle olmuyor). Ayr?ca güne?in, y?ld?zlar?n, yerin, gö?ün, k?saca evrenin düzenini görüyor ve hem bedenimin, hem de evrenin, bilgi ve kudret sahibi bir yarat?c?s? oldu?unu anl?yorum. [2]

---------

[1]- Understanding Light' by Tanonhaum, Spillman.

[2]- Usûl-u Kâfi, c. l, s. 78.