?mam?n ?smeti, ?lmi ve Tayin ?ekli

Kur'ân'da ?mam?n ?smeti

"Hani Rabbin, ?brahim'i birtak?m kelimelerle denemi?ti ve bunlar? tamamlam??t? (?brahim bütün s?navlar? ba?ar?yla vermi?ti), o zaman (Allah) ?brahim'e "Seni insanlara imam k?laca??m." demi?ti ?brahim "Benim soyumdan olanlar da imamet makam?na eri?ecek mi?" diye sorunca Allah "Benim ahdim (imamet) zalimler ermez." [1] buyurmu?tu.

"Zalim" Kimdir?

Allah kat?nda çok büyük bir makam olan "imamet"e kimlerin eri?ebilece?inin ve kimlerin böyle bir makama lay?k olmad???n?n anla??labilmesi için öncelikle, Kur'ân aç?s?ndan "zalim"in kim oldu?una ve Kur'ân literatüründe kime "zalim" denildi?ine bakmak gerekir. Zira Kur'ân-? Kerim'de "Benim ahdim olan imamet makam?, zalimlere verilmez…" buyrulmaktad?r.

Kur'ân, üç grubu zalim olarak tan?mlar:

1- Yüce Allah'a ?irk ko?anlar:

Hani Lokman o?luna (ö?üt vererek) demi?ti ki: "O?lum, Allah'a ?irk ko?ma. ?üphe yok ki ?irk gerçekten büyük bir zulümdür." [2]

2- Bir insan?n di?erine zulmetmesi:

Taarruz yolu, ancak insanlara zulmeden ve yeryüzünde haks?z yere tecavüz ve haks?zl?kta bulunanlar?n aleyhinedir; i?te bunlara ac?kl? bir azap vard?r. [3]

3- ?nsan?n kendisine zulmetmesi:

…Kimi insanlar kendi nefsine zulmeder, kimi orta bir yoldur, kimi de Allah'?n izniyle hay?rlarda yar???r, öne geçer…[4]

?nsano?lu saadet ve kemale ula?mas? için yarat?lm??t?r, bu yoldan sap?p Allah'?n s?n?rlar?n? a?an kimse "zalim"dir:

Allah'?n s?n?rlar?n? çi?neyen, gerçekten kendisine zulmetmi? olur. [5]

Kur'ân-? Kerim, yukar?daki üç durumu zulüm olarak tan?mlar. Gerçekte ilk iki durumda da insan yine bir nevi kendisine zulmetmi? olmaktad?r.

?nsanlar dört k?s?md?r:

1- Ba?tan sona bütün ya?amlar?n? Allah'a isyan ve günahla geçirenler.

2- Ya?amlar?n?n ilk dönemlerinde günah i?lemeyen, ama ömrünün sonlar?nda günah i?leyenler.

3- Ya?amlar?n?n ilk dönemlerinde günah i?leyen, ama geri kalan?nda günah i?lemeyenler.

4- Ya?amlar? boyunca asla günah i?lemeyenler.

Kur'ân aç?s?ndan ilk üç gruptakiler asla imamet makam?na ula?amazlar, zira bunlar "zalim" olanlard?r ve yüce Allah, Hz. ?brahim'e (a.s) zalimlerin imam olamayaca??n? buyurmu?tur. O hâlde söz konusu ayetten, Müslümanlar? yönetecek "imam"?n, ancak ve ancak 4. ??kta beyan edilen günah ve hata i?lememi? masum biri olmas? gerekti?i sonucu ç?kar?lmaktad?r.

Her ne kadar Hz. Ali'yle (a.s) onun on bir evlad?n?n imameti hakk?nda Peygamber Efendimizden (s.a.a) ula?an hadisler dikkate al?nmayacak olsa bile Kur'ân aç?s?ndan, hilafet iddias?na kalk??anlar Hz. Resulullah'?n (s.a.a) halefi olma liyakatine sahip kimseler de?illerdi. Zira tarihî belgelerin de ortaya koydu?u üzere onlar, kesinlikle yukar?da s?ralad???m?z 4 ??ktan ilk üçünde yer alan "zalim"ler statüsüne girmekte, yüce Allah ise zalimlerin imam olamayaca??n? vurgu ile buyurmaktad?r.

Bu durumda:

1- Ömrünün en az?ndan bir k?sm?n? mü?rik olarak geçirenler,

2- Genelde bütün insanl??a ve özelde Hz. Fatma (s.a) validemizle Hz. ?mam Ali'ye (a.s) zulümlerde bulunanlar,

3- Yüce Allah'?n hadlerini çi?neyip kendilerine zulmettiklerini bizzat dilleriyle itiraf edenler Resulullah'?n (s.a.a) halefi ve onun halifesi olabilir mi acaba?

?mam'?n ?lmi

?mam, insanlar?n dünya ve bizzat saadeti için zaruri olan kanun, kural ve hükümleri bilmeli ve yeryüzünde ya?ayan insanlar?n en bilgesi olmal?d?r; ancak bu durumda bütün insanlar?n önderi olup onlar? yönetmeye hak kazanabilir.

?mam?n, toplum için gereklili?ine dair aktard???m?z deliller, imam?n herkesten daha üstün olmas? gerekti?ini ispata da yeterlidir. Kur'ân bu gerçe?i ?öyle aç?klar:

?nsanlar? hakka, do?ru hidayet eden kimse mi kendisine uyulup itaat edilmeye daha lay?kt?r, yoksa hidayet edilmeye bizzat muhtaç olan kimse mi? Siz nas?l hüküm veriyorsunuz? [6]

?mam’?n Tayin Yolu

?mam?n vas?f ve özelliklerini böylece aç?klad?ktan sonra s?ra, böyle bir imam?n nas?l tayin edilmesi gerekti?ine gelmektedir.

Günümüz toplumlar?nda bir yetki makam?n? belirleyip tayin etmenin en uygun yolu seçimdir. Ne var ki, bu seçim bir "çözüm yolu" olsa da her zaman "hak yol" olmayabilir. Çünkü seçim, gerçekleri asla de?i?tirmez; ne bir bat?l? kendili?inden hakka çevirir, ne de bir hakk? bat?l eder… Pratikte her ne kadar toplumun ço?unlu?u dikkate al?nm?? olsa da bu, seçilenin hakkaniyetine delil te?kil etmemektedir.

Tarih boyunca niceleri halk taraf?ndan seçilmi?, ama çok geçmeden bu seçimin ne kadar büyük bir hata oldu?u anla??lm??t?r (ve seçenler pi?man olmu?lard?r).

Sahi; gaipten haberimiz olmad???na, gelece?i ve insanlar?n içini bilmedi?imize göre bir insan hakk?nda nas?l kesin hükme var?p do?ru te?histe bulundu?umuzdan emin olabiliriz?

Bu mümkün olmad???na göre, ço?unluk hakl?l???n ve az?nl?kta olu? da haks?zl???n delili de?ildir. Kald? ki, Kur'ân-? Kerim'de ço?unluk 80 kez k?nanmakta ve ?öyle buyrulmaktad?r:

Yeryüzündekilerin ço?unlu?una uyacak olursan seni Allah'?n yolundan ?a??rt?p sapt?r?rlar, çünkü onlar ancak zanna uyar, tahminle hareket edip yalan söylerler. [7]

Dahas?, toplumun dinî liderli?ini ve imametini üstlenmek, toplumun s?rf idare ve yönetiminden ibaret de?ildir. Bilakis imam toplumun dininin ve dünyas?n?n bekçisidir de ayn? zamanda. Bu nedenle de her nevi hata ve günahtan beri bulunup insanlar?n en üstünü ve en efdali olmal?d?r. Böyle bir ?ahs? insanlar?n te?his edip seçemeyece?i apaç?k ortadad?r. Kimin melekutî ismet makam?na, ilâhî ilimler payesine ve bütün insânî faziletlere sahip bulundu?unu insanlar nereden bilebilir ki? Bunu bilmek mümkün olmad???na göre, böyle birini seçebilmek nas?l mümkün olabilir?

Öyleyse bütün insanlar?n gelece?ini ve içini bilen yüce Allah insanlar aras?nda imamete en lay?k olan? seçebilir ve onu gerekli vas?flarla donat?p insanlara tan?tabilir ancak.

?mam Nas?l Tayin Edilir?

Hz. Peygamber'den (s.a.a) sonra ?slâm ümmetinin liderli?i ve imamet demek, risalet makam?n?n görevlerini üstlenmek demektir. Peygamberle imam aras?ndaki yegâne fark ?udur: Peygamber, dinin temelini at?p onu insanlara ula?t?ran ve kitap sahibi oland?r. ?mam ise onun vekili ve halefi olarak dinin bekçisi ve muhaf?z?d?r; usul ve fürunun aç?klay?c?s?d?r; peygamberlik makam?n?n bütün gaye ve sorumluluklar?n?n birinci muhatab? ve güçlü takipçisidir. Bu nedenledir ki peygamberi oldu?u gibi, imam? da seçip tayin edebilecek olan sadece yüce Allah't?r. Nitekim Bakara Suresi'nin 124. ayetinde de buyruldu?u gibi imamet, yüce Allah'?n ahdidir.

Hz. ?brahim (a.s): "Soyumdan da imamlar karar k?l." dedi?inde; yüce Allah: "Benim ahdim zalimlere ermez" diye buyurmakta ve imameti kendisinin belirlemi? oldu?u bir "ahit" olarak tan?mlamaktad?r.

Allah'?n ahdi ise seçim veya ?ûra ile tayin edilebilecek bir ?ey de?ildir. Zira seçim ve ?ûra, insanlar?n i?leriyle ilgili durumlard?r ve "?ura" kavram?n?n geçti?i iki ayette insanlar ?ura ve me?verete emredilmekte "i?lerinizde birbirinize ak?l dan???n" ve "aran?zda me?verette bulunun." buyrulmaktad?r. Bu ayetlerdeki dan??ma ve me?veret insanlar aras?ndaki sosyal i?lerle ilgilidir ve yüce Allah'?n sözü ve ahdiyle hiçbir alâkas? bulunmamaktad?r.

Kur’an-? Kerim'de ?öyle buyrulur:

Rabbin diledi?ini yarat?r ve seçer, seçim insanlara ait de?ildir. [8]

Merhum Feyz-i Kâ?anî, Safi Tefsiri'nde ilgili ayeti aç?klarken ?u hadisleri aktar?r:

Yüce Allah birini imam olarak seçtikten sonra, insanlar ba?kas?n?n pe?inden gitmemelidir art?k.

Seçimde yan?lma ve sapma ihtimali oldu?u için seçimin de?eri yoktur, sadece yüce Allah taraf?ndan yap?lan bir seçimde de?er vard?r, zira ancak yüce Allah, insanlar?n içini ve gelece?ini bilir!

Hz. Resulullah (s.a.a) ?slâm dinini tebli? amac?yla kabilelere gidiyordu. Beni Kilab kabilesine gidip onlarla da görü?tü?ünde "Senden sonra imameti (toplumun yönetimini) bize b?rak?rsan, ?slâm? kabul ederiz!" dediler. Yüce Peygamber (s.a.a) ?öyle buyurdu:

?mamet konusu Allah'?n bildi?i bir i?tir. Dilerse size verir, dilerse sizden ba?kas?na! [9]

----------------

[1]- Bakara, 124.

[2]- Lokman, 13.

[3]- ?ûrâ, 42.

[4]- Fât?r, 32.

[5]- Talak, 1.

[6]- Yunus, 35.

[7]- En'âm, 115.

[8]- Kasas, 67.

[9]- Biharu'l-Envar, c.23, s.74.