Kur’an Ayetlerinin Bir Araya Toplanmas?

Soru: Kur’an ayetleri neden nüzul tertibi (ilk olarak Mekki ve sonra Medeni) esas?na göre toplanmad??

Cevap: Kur’an’?n toplanmas? hakk?nda üç ana görü? mevcuttur:

1-Nüzul esnas?nda her bir surenin ayetleri tam olarak nazil oluyordu ve sure bitmeden ba?ka bir sure ba?lamazd?.

2-Her bir sure için birkaç ayet nazil olur ve sureler a?amal? olarak tamamlan?yordu. Bu görü?e göre ?öyle bir soru akla gelebilir. Acaba ayetlerin surelere yerle?tirilmesi Hz. Peygamber’in (s.a.a) emriyle mi gerçekle?iyordu, yoksa sahabe zaman?nda m? böyle bir i? gerçekle?ti?

3-?u anda mevcut olan hem ayetlerin ve hem de surelerin tertibi, sahabe zaman?nda ?ekil alm??t?r.

Birinci Görü?ün Tahlili:

Suyuti, “El-?tkan” kitab?nda Hz. Peygamber’in (s.a.a) ve Müslümanlar?n “Bismillahirrahmanirrahim”in ba?lamas?yla bir önceki surenin bitti?ini ve yeni bir surenin ba?lad???n? anlad?klar?na dair rivayetler nakletmi?tir.[1] Bu rivayet genel olarak Hz. Peygamber (s.a.a) zaman?nda da surelerin kâmil ?ekilde nazil oldu?unu gösteriyor. Ama uleman?n ortak görü?ü olan risaletin evvelinde “Alak” suresinin sadece birkaç ayetinin nazil oldu?u [2] ve bazen bir ayetin nazil oldu?u, Hz. Peygamber’in (s.a.a) de onu münasip bir sureye yerle?tirdi?i [3] bilgisi bu farz?n güvenilir olmad???n? göstermektedir.

?kinci Görü?ün Tahlili:

Birinci bölümde de belirtti?imiz gibi tarihte birçok ayet Hz. Peygamber’in (s.a.a) emriyle çe?itli ayetlere yerle?tirilmi?tir. ?lk olarak Ebu Bekir taraf?ndan toplanan ve sonralar? Osman zaman?nda ikinci defa toplanan Kur’an’da hiçbir ayetin yeri de?i?memi?tir ve temelde ayetlerin derlenmesinde hiçbir müdahaleleri olmam??t?r. “Fatiha” suresi gibi baz? sureler her ne kadar kâmil olarak nazil olsa da [4], Kur’an’daki uzun sureler gibi di?er baz? sureler zamanla ve zahiren orant?l? olarak (yani her bir sureden bir miktar ayetin nazil olmas? ve zamanla surelerin tamamlanmas?) nazil olmu?tur.

Bu alanda merhum Tabersi ?öyle diyor: “Nüzul tertibinde, surelerin düzeninin riayeti, her surenin ba?lang?c?yla alakal?d?r. E?er bir sureden birkaç ayet nazil olsa ve o sure bitmeden ba?ka bir sure kâmil ?ekilde nazil olsa hatta bu arada birkaç sure daha nazil olsa ve sonra ilk surenin kalan ayetleri nazil de olsa tertibin geçerlili?i (surelerin Mekki ve Medeni olmalar?) her surenin ba?lang?ç ayetlerinin nüzulüne göredir.” [5]

Bu duruma göre, ayetlerin farkl? surelerde derlenmesi ve yerle?tirilmesi Hz. Peygamber’in (s.a.a) emriyleydi. Ama Osman zaman?nda Kur’an’?n farkl? nüshalar? topland? ve herkes ba?kalar?n?n Kur’an’?nda olmayan kendi nüshas?n?n do?rulu?unun ispat? için o ayetlerin, Hz. Peygamber’den (s.a.a) duydu?una dair iki ?ahit getiriyordu ve o nüsha da yerine yerle?tiriliyordu. [6]

Üçüncü Görü?ün Tahlili:

Ayetlerin düzeni konusunda yakla??k olarak [7] ortak bir görü? mevcuttur. Ayetlerin düzenlenmesi Hz. Peygamber’in (s.a.a) emriyle ve kay?tla gerçekle?en bir i?tir. [8] Ama daha önce de dedi?imiz gibi her ne kadar Kur’an’?n Hz. Peygamber (s.a.a) zaman?nda da topland???na dair rivayetler olsa da, [9] baz? alametlere göre surelerin tertiplenmesi sahabe zaman?nda gerçekle?mi?tir. [10] E?er bu görü?ü kabul edersek -güçlü de bir görü?tür- Kur’an’?n toplanmas? genel anlamda üç merhalede gerçekle?mi?tir; Hz. Peygamber (s.a.a) zaman?nda, ilk ve ikinci halife döneminde ki nihayetinde üçüncü halifeye ula?an dönemde. [11]

Kuran’?n Toplanmas?:

Kur’an Hz. Peygamber (s.a.a) zaman?nda, onun emriyle baz? sahabeler arac?l???yla toplanm??t?r. Bu toplama vahiy kelam?n?n yaz?m?d?r. Ebu Bekir zaman?nda perakende haldeki levhalar ve parça halindeki ayetler levhalarda (?imdiki kitaplara benzer bir mecmua) topland?. Sonuçta Osman zaman?nda bu birçok Mushaf ki Araplar sayesinde farkl? k?raatlere müptela olmu?tur, tek bir Mushafda topland?. [12]

Hz. Ali’nin (a.s) Mushaf'?:

Hz. Ali (a.s), Hz. Peygamber’in (s.a.a) vefat?ndan sonra Kur’an’? toplanmas? ile me?gul oldu. Bu Kur’an’?n (Mushaf’?n) özelli?i ayet ve surelerin nüzulüne göre dakik olarak düzenlenmesiydi. [13] Yani Mekki olanlar Medenilerden önce yer al?yordu. [14] Ama bu Kur’an, hilafet iddias? ta??yan baz? sahabeler taraf?ndan kabul görmedi. [15] Sonuçta ise son olarak üçüncü halifenin bir araya getirdi?i Kur’an, Hz. Ali (a.s) taraf?ndan da kabul edildi.

Bahsedilen konular? nazara alarak ?u neticeyi alabiliriz:

Kur’an ayetleri tedrici nüzulüne göre bazen kâmil bir sure ?eklinde ve bazen de bir sureden birkaç ayet ?eklinde nazil olu?u.

Kur’an ayetlerinin nüzulünde, ayetlerin orant?l? olarak farkl? surelere nazil olmas?.

Sahabeden baz?lar? Hz. Peygamber’in (s.a.a) desturu (nüzulün düzenine göre de?il) ve kendi derlemesiyle Kur’an’? bir araya getiriyordu.

Ayetlerin derlenmesi Hz. Peygamber’in (s.a.a) emriyle ve kay?tla gerçekle?mi?tir.

Bir söyleme göre surelerin derlenmesi, sahabe zaman?nda ve özellikle Osman zaman?nda gerçekle?ti.

Kur’an’?n toplanmas? Hz. Peygamber (s.a.a) zaman?nda, vahyin yaz?m?yla olmu?tur. Birinci ve ikinci halife zaman?nda perakende olan levhalar topland? ve bir mecmuada topland?. Osman zaman?nda birkaç y?ld?r süre gelen farkl? k?raat sorunlar? çözümlendi.

?mam Ali (a.s) Kur’an’?, nüzul tertibine göre toplad? ama sonuçta halifelerin toplad??? genellik kazanm?? ve Ehlibeyt (a.s) da ?imdiki Kuran’? tam anlam?yla teyit etmi?lerdir.

-------------

[1]- ?bni Abbas ?öyle diyor: Allah Resulü (s.a.a), “Bismillahirrahmanirrahim” nazil olana kadar surenin ne zaman bitece?ini bilmiyordu. Bezzar ayr?ca ?unu da ekliyor: “Bismillah” nazil oldu?unda bir surenin bitti?i ve di?er bir surenin ba?lad??? belli olurdu. El-Mizan, C.12, S.186

[2]- Muhammed Hadi Marifet, Ulum-u Kur’anî, s.76, Muessese’yi Et-Temhid, Kum, 1999.

[3]- Muhammed Hadi Marifet, Ulum-u Kuranî, s.77; ?bni A?ur, Et-Tahrir vet-Tenvir, c.1, s. 90; Tirmizi ?bni Abbas’tan, O da Osman b. Affan’dan naklederek diyor ki:

??? ???? ????? ???? ????? ???? ? ???? ??? ???? ???? ?????? ? ?? ???? ???? ????? ???? ?????- ?? ?? ????? ???????- ???? ??? ??? ???? ?????? ??? ??? ?? ???? ????? ????? ???? ????? ?????? ?? ?????? ???.

[4]- Ulum-u Kur’anî, s. 76.

[5]- Faz?l b. Hasan Tabersi, Mecmeu’l-Beyan fi Tefsiril-Kur’an, mütercimlerin tercümesi, c. 26, s.147, Feraheni Yay?nevi, Tahran, 1981; Ulum-u Kur’anî, s. 89.

[6]- El-Mizan Tercümesi, c. 12, s. 174.

[7]- ?ia’n?n Muhammed b. Habibullah Sebzivari Necefi gibi “El-Cedid fi Tefsiri’l-Kur’ani’l-Mecit c.2, s. 420” müfessirleriyle ve gayri imami olan ?evkani gibi “Fethu’l-Kadir, c.1, s. 86” müfessirlerle bu konuda muhalefet etmi?lerdir.  

[8]- Suyuti, El-?tkan fi Ulumi’l-Kur’an, c.1, s.71; Ulum-u Kuran, s. 119.

[9]- El-?tkan, c.1, s.69; Muhammed b. ?smail Buhari, Sahihi Buhari, c.4, s.1907, Dar b. Kesir, Beyrut, 1407 hk.

[10]- Ali b. Süleyman El-Abid, Cemu’l-Kur’an Hifzan ve Kitabetun, s.70, Birinci konu:

?????? ??? ????? ?????? ?????? ?? ???? ??? ???? ???? ???? ? ?? ???? ??????? ????? ?? ??? ???« ?? ???? ???? ??? ???? ???? ???? ??? ?? ??????? ??????? ??? ??? ????? » .

* ??? ??? ????? ?? ???? ???? ??? ???? ??? ???? ??? : « ?? ??????? ??????? ? ???? ?? ???? ?? ????? ?????»??????????

[11]- Ahmet b. Ali Mukrizi, Emtau’l-?sma’, c.4, s.239, Daru’l-Kutubi’l-?lmiye, Beyrut, 1420 hk.

[12]- Cemu’l-Kuran Hifzan ve Kitabetun, s.70 (Hz. Peygamber (s.a.a) zaman?nda Kur’an’?n toplanmas?yla ilgili); El-?tkan, c.1, s.69 ve 70 (Ebu Bekir ve Osman’?n Kur’an’? toplamas? ile ilgili ve bu konuyla ili?kili olan yerler)

[13]- Baz? ayetler Hz. Peygamber’in (s.a.a) emriyle kendilerine has yerlere yerle?tirilmi?tir.

[14]- Ulum-u Kur’anî, s.121, Muhammed b. Sa’d, Et-Tabakatul-Kubra, Tercüme: Mehdi Dam?ani, c.2, s. 324, Kültür ve Dü?ünce Yay?nevi, Tahran, 1995.

[15]- Ulum-u Kur’anî, s.122.