Molla Sadra ve Felsefî Ak?mlar

Soru: 1-?ia ulemas?n?n felsefi gelene?i kaybetmeden günümüze kadar gelmesi ve ilk günkü tazeli?ini korumas?, Ehl-i Sünnet'e olan bir tepki midir? Yoksa bunu haz?rlayan ba?ka sebepler mi söz konusudur? Tüm ?slâm dünyas? felsefî dü?ünceye kap?lar?n? kapatmas?na ra?men, bir ?ia'n?n bu konudaki tazeli?inin nedenleri...

2-Me??âî ve ??rakî felsefeler taban tabana z?t iki ekol olmas?na ra?men, ?ia içerisinde bar??t?r?lmas? nas?l ba?ar?lm??t?r...

3-Suru?'un ?ia ulemas?nca ta?land??? do?ru mu? Yoksa ayk?r? olmas?na ra?men bu ki?inin fikirlerini anlatmas?na izin veriyorlar m??

Cevap:

1-Aziz karde?im! K?saca söylemek gerekirse, felsefî gelene?in ?ia'da kabul görüp gün geçtikçe geli?mesinin en önemli nedeni, bu mektepte akla ve aklî verilere gösterilen ve e?i ba?ka hiç bir mektepte bulunmayan önemden ibarettir. Bildi?iniz gibi felsefi konularda ve dü?üncelerde ak?l, vazgeçilmez bir unsurdur. Evet, ?ia'n?n en önemli hadis kayna?? olan "El-Kâfî"nin ak?l kitab?yla ba?lamas? bunun bariz bir göstergesidir.

2-"??râk ve Me??â" ekollerinin nas?l bar??t?r?ld??? meselesine gelince, bildi?iniz gibi ??rakî ekolde meselelere daha çok irfanî ve ?uhudî aç?dan yakla??lmakta, Me??â' felsefesinde ise, mihver akli istidlaller ve verilerdir.

Mollâ Sadrâ'dan önce bir çoklar?, bu iki görü? tarz?n?n birbiriyle çeli?ti?i ve bir yerde bulu?malar?n?n mümkün olamayaca?? kan?s?ndayd?lar. Fakat Merhum Mollâ Sadrâ "Hay?r bunlar?n hepsi ayn? hakikatleri beyan etmekte; hepsi sonuçta ayn? yere ç?kmaktad?r. Ancak yöntem ve vesileleri farkl?d?r. Birisinde ak?l ve istidlâl yoluyla evrenin hakikatleri izah edilme?e çal???lmakta ve di?erinde ise, seyr u süluk neticesinde safla?m?? kalpte has?l olan nurâniyyetle, ârifin ke?f u ?uhûd yoluyla hakikatlere vâk?f olmas?ndan bahsedilmektedir. Bir ba?ka deyi?le, birisi ak?l ve istidlâl yoluyla hakikatleri anl?yor, biliyor ve di?eri ise, nuranî kalbiyle onlar? buluyor, görüyor.

??te Mollâ Sadrâ'n?n hüneri burada ortaya ç?kmaktad?r. O, o güne kadar âriflerin ke?f yoluyla ortaya koyduklar? ve bir çoklar? taraf?ndan kabul edilmeyen iddialar?n bir ço?unu, felsefî istidlâllerle delillendirme?i ba?arm?? ve böylece onlar?n de?il birbirine z?t olmas?, tam aksine birbirini destekledi?ini ortaya koymu?tur. Tabi bu arada Kur'ân ve hadislerden de bu do?rultuda yeteri kadar yararlanmay? da ihmal etmemi? ve "Kur'ân, ?rfân ve Burhân, birbirinden ayr? ?eyler de?ildir" hakikatini ispatlamay? becermi?tir.

Bu ve benzeri konular hakk?nda daha detayl? ve doyurucu bilgiler istiyorsan?z, Merhum Allâme Tabâtabâî'nin "Söyle?iler" isimli kitab?n? ve ?ehid Mutahharî'nin "Felsefi Makaleler" isimli iki ciltlik eserini okuman?z? tavsiye ediyorum. Bu kitaplar "?nsan Yay?nlar?" taraf?ndan Türkçe'ye kazand?r?lm??t?r.