Namaz Vakitlerinin Delil ve Kaynaklar?

Soru: "Bu, namazlar?n 3 vakitleri ile ilgili f?khî bilgiler, ?mam Cafer-i Sad?k Hazretleri'nin hangi eserinden, hangi sözlerinden veya 12 ?mamlar?n hangisinden al?nm??? Hz. Muhammed'e (s.a.a) ve Hz. Ali'ye (k.v) nas?l dayand?r?yorsunuz? Bize bu ilmihal kitaplar?n?n kaynaklar?n? da (kitap ad? ve yazar? da) verir misiniz?"

Cevap: Aziz karde?im, ilk önce ?unu belirteyim ki, namaz vakitleriyle ilgili bilgiler bütün Caferî f?k?h ve ilmihal kitaplar?nda mevcuttur. Bunlar bir iki tane de?il ki, ben bunlar? isimleriyle size aç?klayay?m. Bu konuda yaz?lm?? olan yüzlerce eser vard?r. Özellikle Caferî f?kh?nda içtihat kap?s? kapal? olmad???ndan mutlaka her as?rda birçok müçtehit olagelmi? ve bunlar?n hepsi de Kur’an ve Sünnetten anlad?klar?n? kitap halinde topluma sunmu?lard?r. Ancak bu müçtehitlerin f?khî eserleri iki k?sma ayr?lmaktad?r:

a)-Kendilerini taklit eden halk?n amel etmesi için yazd?klar? “ilmihal” nitelikli f?khî eserler:

Bu eserlerde genellikle halk?n ya?amlar?nda ihtiyaç duyduklar? konular yer al?r ve müçtehitlerin içtihatlar? sonucu vard?klar? fetvalar?n gerekçeleri beyan edilmeksizin kaydedilir. Bu gibi eserlere örnek olarak, 602-676 y?llar?nda ya?am?? olan Muhakkik-i Hilli'nin yazm?? oldu?u "?erâyiü’l ?slâm" adl? eseriyle asr?m?z?n müçtehitlerinden Âyetullah Hoî'nin yazd??? "Minhacü’s-Salihin" ve Ayetullah Humeyni’nin yazm?? oldu?u "Tehrirü’l Vesile" adl? kitaplar?n? zikredebiliriz. Ayr?ca bu müçtehitlerin bir de Farsça yaz?lm?? olan ilmihal kitaplar? vard?r. Bu kitaplara da "Tevzihü’l Mesail" ismi verilir. Son zamanlarda asr?m?z?n müçtehitlerinin bu eserlerinden baz?lar?, Türkçe konu?an Caferîlere kolayl?k olsun diye Türkçe'mize de tercüme edilmi?tir. Bunlara örnek olarak da Türk diline kazand?r?lan Ayetullah Hoî'nin, Ayetullah Humeyni’nin, Ayetullah Cevad Tebrizî'nin, Ayetullah Sistânî'nin "Tevzihü’l Mesâil" adl? kitaplar?yla Ayetullah Gülpeygânî'nin "Muhtasarü’l Ahkâm" adl? kitab?n? ve Ayetullah Hameneî'nin "F?khî Sorulara Cevap" adl? kitaplar?n? zikredebiliriz. Ancak yukar?da da i?aret etti?imiz üzere, bu gibi eserler halk?n genellikle ihtiyaç duyduklar? konular? ele ald???ndan detayl? olmay?p, f?kh?n bütün boyutlar?n? içermemektedir.

b)-Müçtehitlerin kendileri gibi ilmi çevrelerin istifade etmesi için genellikle ö?rencilerine verdikleri dersleri esnas?nda yazd?klar? f?khî kitaplar:

Bu eserler daha detayl? olup, f?kh?n bütün boyutlar?n?, fetvalar? gerekçeleriyle birlikte beyan etmektedir. Bu gibi eserlerde e?er bir müçtehit, kendinden önceki veya kendi dönemindeki di?er müçtehitlerden farkl? bir görü?e var?rsa, bu görü?ünü onlar?n görü?lerini niçin kabul etmedi?ini, onlar?n gerekçelerini hangi yönden yetersiz buldu?unu ve kendi görü?ünün neden do?ru oldu?unu delillendirerek beyan eder.

Bu sahada geçmi?te ve günümüzde yüzlerce eser yaz?lm?? ve yaz?lmaktad?r. Bunlara örnek olarak da "El-Muhazzeb" Kadi ?bn-i Berrac'?n, "El-Mebsut" ve "El-Hilaf" ?eyh Tusi'nin, "Resâilü’l Murtaza" ve Emali-l Murtaza" ?erif Murtaza'n?n, "Es-Serâir" ?bn-i ?dris El-Hilli'nin, "El-Muteber" Muhakkik-i Hilli'nin, "Muhtelefü’?-?ia" ve "Tezkiretü’l Fukaha" Allame Hilli'nin, "?zahü’l Fevâid" Fahrü’l Muhakkikin'in, "El-Muhazzeb-ül Bârî" ?bn-i Fahd-i Hilli'nin, "Câmiü’l Makâsid" Muhakkik-i Kereki'nin, "Mecmeü’l Fâidet-u Vel-Burhân" Muhakkik-i Erdebilî'nin, "Medârikü’l Ahkâm" Seyyid Muhammed Âmilî'nin, "El-Hedâikü’n-Nâzire" Muhakkik Bahrânî'nin, "Müstenedü’?-?ia" Muhakkik Neraki'nin, "Cevâhirü’l Kelam" ?eyh Muhammed Hasan Necefî'nin, "Kitâbü’s-Salât" Mirza Nâinî'nin, "Buhus-ün Fil F?kh" ?eyh ?sfahânâ'nin, "Müstemsekü’l Urve" Seyyid Hekim'in, "El-F?k?h" Ayetullah Humeyni'nin, "El-F?kh" Ayetullah Hoî'nin, "El-F?kh" Ayetullah Gülpeygânî'nin ve benzeri eserleri zikredebiliriz. ??te bu gibi eserlere bakt???m?zda namaz?n vaktiyle ilgili fetvalar?n gerekçelerini de görebiliriz.

Elbette Ehl-i Beyt mektebinin fakihleri, bütün fetvalar?nda oldu?u gibi, namaz vaktiyle ilgili fetvalar?n? da Kur’an-? Kerim, Hz. Resulullah'?n (s.a.a) ve Ehl-i Beyt ?mamlar?n?n sahih kanaldan gelen hadisleri, ak?l ve icma-i ulemaya dayand?rmaktalar. Çünkü Ehl-i Beyt mektebine göre, ?er'i hükümleri istifade edebilece?imiz, dört ana kaynak vard?r. Bunlar: Kur'ân-? Kerim, Hz. Resulullah ve Ehl-i Beyt ?mâmlar?'n?n sahih kanaldan ula?an hadisleri, ak?l ve icmad?r.

Ehl-i Beyt mektebi, Ehl-i Sünnet ekolunun genelinin aksine, k?yas ve istihsan?n ?er'i hükümleri elde etmek için yeterli olmad???, hatta bir kaynak olmad??? görü?ündedir. Bunun gerekçeleri ise, ?er'i delillerden bahseden "Usulu’l F?k?h" (F?k?h Metodolojisi) kitaplar?nda geni? olarak yer alm??t?r. Biz ?imdilik bu konuya giremeyiz. Çünkü bu bahsimizin çok uzamas?na yol açabilece?i gibi, sizin de sorunuz de?ildir. ?cmaya gelince bunu, tahakkuk buldu?u takdirde, masum imam?n görü?ünü de ihtiva edece?i esas?na dayanarak kabul eder; ancak böyle bir icman?n tahakkuk bulmas? imkâns?z denecek kadar zor oldu?undan, bu yol da Caferî f?kh?nda pek ba?vurulan bir yol de?ildir. Dolay?s?yla Ehl-i Beyt mektebi f?kh?n?n temelini olu?turan kaynak Kur’an, Sünnet ve ak?ld?r.

?imdi as?l konumuz olan namazlar?n vaktine dönelim. Bendeniz önceki sorunuzu cevapland?r?rken, Ehl-i Beyt mektebinde namaz vakitlerinin özel vakit, fazilet vakti, mü?terek vakit diye üç k?sma ayr?ld???n? arz etmi? ve özel ve mü?terek vaktin ö?leyle ikindi ve ak?amla yats? namazlar? için söz konusu oldu?unu ve sabah namaz? için ise, sadece fazilet vakti ve icza vaktinin oldu?unu aç?klam??t?m. Elbette Ehl-i Beyt mektebi bu görü?lerini hem Kur’an-? Kerim ayetlerine ve hem de Hz. Resulullah (s.a.a) ve Ehl-i Beyt ?mamlar?ndan gelen hadislere dayand?rmaktalar. Benim namazlar?n vaktiyle ilgili yap?lan bütün bahislere burada yer vermem imkâns?zd?r. Çünkü o zaman bu konuda geni? bir kitap yazmak gerekir ki, bunun internet ortam?nda imkâns?z oldu?unu siz de tasdik edersiniz. ?stedi?iniz takdirde yukar?da baz?lar?n?n isimlerine de?indi?im Ehl-i Beyt fakihlerinin yazd??? f?k?h kitaplar?n?n ilgili bölümlerine müracaat edebilirsiniz. Ancak yine de bu hususta bir ön bilginiz olsun diye özet olarak bu bahse de?inmek istiyorum.

?lk önce ?unu belirteyim ki, önceki yaz?mda da de?indi?im gibi, bizler Ehl-i Beyt f?kh?n?n takipçileri olarak namaz vakitleriyle ilgili görü?ümüz Kur’an-? Kerim'in namaz vakitlerini belirten ayetleriyle tam anlam?yla uyum içindedir. Çünkü Allah-u Teâlâ, Kur’an-? Kerim'in iki ayetinde hangi vakitlerde namaz k?l?naca??n? beyan etmi? ve her ikisinde de bizim f?kh?m?za uygun aç?klam??t?r.

Allah-u Teâlâ, Hud Suresi'nin 114. ayetinde ?öyle buyurmu?tur: "Gündüzün iki taraf?nda ve gecenin gündüze yak?n saatlerinde namaz k?l ki, iyilikler kötülükleri giderir. Bu, anlayanlar için bir uyar?d?r." Yine Allah-u Teâlâ, ?srâ Suresi'nin 78. ayetinde ?öyle buyuruyor: "Güne?in bat?ya yönelmesinden, gece karanl???n?n basmas?na kadar namaz k?l ve sabah namaz?n? da k?l ki, sabah namaz? görülmektedir."

Görüldü?ü üzere, birinci ayette Allah-u Teâlâ günlük namazlar?n, gündüzün iki taraf?nda ve gecenin gündüze yak?n k?sm?nda k?l?nmas?n? emretmi? ve bunlar?n, bu belirtilen zaman dilimlerinin hangi saatlerinde k?l?naca??na dair her hangi bir s?n?rlama getirmemi?tir. Aç?kt?r ki, gündüzün ilk taraf? sabah namaz?n?n, ikinci taraf? da ö?leyle ikindi namazlar?n?n, gecenin gündüze yak?n k?sm? ise, ak?amla yats? namazlar?n?n vakitlerine de?inmektedir.

?kinci ayette ise, bu gerçek daha aç?k bir dille ortaya konmu? ve gündüzün iki taraf?yla gecenin gündüze yak?n bölümü apaç?k bir ?ekilde beyan edilmi?tir. Yani ikinci ayet birinci ayeti tefsir eder niteliktedir. Çünkü ikinci ayette, gündüzün ilk taraf?ndan maksad?n, sabah ezan?n?n okundu?u vakit olan "Fecri Sad?k" oldu?u belirtilirken, gündüzün ikinci taraf?n?n ise, ö?le ezan?n?n okundu?u vakit olan güne?in bat?ya meyletmesinden itibaren ba?lad??? aç?kça kaydedilmi?; gecenin gündüze yak?n olan k?sm?n?n nihâyetinin ise, gecenin ?iddetli karanl???n?n çöktü?ü zamana kadar devam etti?i beyan edilmi?tir.

Bu ayetlerde vakti en belirgin k?l?nan namaz, sabah namaz?d?r. Çünkü sabah namaz? ikinci ayette di?er namazlardan ayr?lm?? ve fecir k?raat? (Kur’an-el Fecr) ismi verilerek o namaz?n fecir vakti k?l?naca?? kaydedilmi?tir. Ama ö?leyle ikindi ve ak?amla yats? namazlar? birbirinden ayr?lmadan ö?le ezan? vakti olan güne?in bat?ya do?ru meyletmesinden itibaren gecenin karanl???n?n çöktü?ü zamana kadar olan süre zarf?nda k?l?nmas? gerekti?i beyan edilmi?tir. Bu durumda e?er biz sadece bu ayetleri dikkate al?rsak, bu dört namaz?n bu zaman dilimi içinde k?l?nmas?na hükmetmemiz gerekir. Yani bu ayetlerde bu dört namazdan hangisinin gündüz ve hangisinin gece k?l?nmas?na aç?kl?k getirilmemi?tir. Aksine bu ayetlerden bu dört namaz?n vakit aç?s?ndan ortak olduklar? anla??lmaktad?r. O halde bu süre zarf?nda bu namazlar? k?lmal?y?z. Ama hangisini gündüzün ve hangisini geceleyin k?lmam?z gerekti?ine aç?kl?k getirilmemi?tir.

Ancak ne var ki, yine Kur’an-? Kerim'in kendi emriyle Kur’an’? aç?klamakla görevli olan Hz. Resulullah (s.a.a) bu ayetleri tefsir etmi? ve ö?leyle ikindi namazlar?n?n gündüzün ve ak?amla yats? namazlar?n?n da geceleyin k?l?nmas? gerekti?ini aç?klam??t?r. E?er Hz. Resulullah'?n (s.a.a) bu tefsiri olmasayd?, biz bu ayetlere istinaden bu süre zarf?nda bu namazlar?n k?l?nmas?na hükmeder ve tercihin mükellefe ait oldu?unu kabul ederdik. Fakat Hz. Resulullah'?n (s.a.a) uygulamas? ve tefsiri bu dört namazdan ikisinin bu zaman diliminin gündüz bölümüne ait oldu?unu ve di?er ikisinin de gece bölümüne ait oldu?unu aç?kça ortaya koymu?tur.

Bununla ilgili hadisler hem Ehl-i Sünnet ve hem de Ehl-i Beyt kaynaklar?nda mevcuttur. Burada bu hususta gelen hadislerin tamam?na yer vermemiz mümkün olmad??? için örnek olarak Hz. Resulullah'?n (s.a.a) namazlar?yla ilgili Ehl-i Beyt kanal?ndan gelen bir hadisi size nakletmekle yetinece?iz:

Caferî f?kh?n?n istinat etti?i hadisleri içermi? olan "Vesâilü’?-?ia" kitab?n?n 3. cildinin 115. sayfas?nda bu hususta ?öyle yaz?yor: ?mam Sad?k (a.s) ?öyle buyurmu?tur: "Cebrail, Hz. Resulullah'a (s.a.a) namazlar?n vaktiyle ilgili emirle geldi. Cebrail, güne?in bat?ya meyletti?i vakitte (ö?le ezan? vaktinde) geldi ve Hazrete namaz k?lmas?n? emretti; Hazret ö?le namaz?n? k?ld?. Sonra gölgenin bir insan boyu kadar uzad??? zaman geldi ve namaz k?lmas?n? emretti; Hazret ikindi namaz?n? k?ld?. Sonra güne?in batmas?ndan sonra geldi ve namaz k?lmas?n? emretti; Hazret ak?am namaz?n? k?ld?. Sonra bat?daki k?z?ll???n dü?mesinden (kaybolmas?ndan) sonra geldi ve namaz k?lmas?n? emretti; Hazret yats? namaz?n? k?ld?. Sonra fecrin do?du?u vakitte geldi ve namaz k?lmas?n? emretti; Hazret sabah namaz?n? k?ld?. Sonra ikinci gün gölgenin bir insan boyu kadar uzad??? zaman geldi ve namaz k?lmas?n? emretti; Hazret ö?le namaz?n? k?ld?. Sonra gölgenin iki insan boyu kadar uzad??? vakit geldi ve namaz k?lmas?n? emretti; Hazret ikindi namaz?n? k?ld?. Sonra güne?in batt??? zaman geldi ve namaz k?lmas?n? emretti; Hazret ak?am namaz?n? k?ld?. Sonra gecenin üçte biri geçti?i vakitte geldi ve namaz k?lmas?n? emretti; Hazret yats? namaz?n? k?ld?. Sonra sabah?n ayd?nland??? zaman geldi ve namaz k?lmas?n? emretti; Hazret sabah namaz?n? k?ld?. Sonra da Cebrail "??te bu ikisi aras? vakittir" dedi."

Aziz karde?im, bu hadiste Hz. Resulullah'?n (s.a.a) namaz vakitleri i?te böyle tasvir edilmi?tir. Ancak ne var ki, yine Kur’an-? Kerim'in pakl???na tan?kl?k etti?i, Hz. Resulullah'?n (s.a.a) Kur’an-? Kerim'in yan?nda emanet olarak b?rak?p, ümmete bu iki büyük emanetten ayr?lmamay? ö?ütledi?i, kurtulu? gemisi olarak tan?tt??? ve kendinden sonraki on iki halifesi olduklar?n? aç?klad??? Ehl-i Beyt ?mamlar?, namaz vakitleriyle ilgili bize daha detayl? bilgi vermi? ve Hz. Resulullah'?n (s.a.a) namaz vakitleri olarak aç?klad??? vakitlerin fazilet vakitleri oldu?unu ve icza vaktinin ise, daha geni? oldu?unu beyan etmi?lerdir.

Bu husustaki bilgilerin Ehl-i Beyt ?mamlar?n?n hangisinden geldi?i önemli de?ildir. Önemli olan bu bilgilerin Ehl-i Beyt imamlar?ndan bize ula?mas?d?r. Siz de biliyorsunuz ki, Ehl-i Beyt ?mamlar?n?n tamam? istedikleri ?ekilde konu?ma ve tebli? etme imkân? bulamam??t?r. O mübarek zatlar genellikle ya zindanlara t?k?lm?? ya da toplumdan tecrit edilerek kendi evlerine hapsedilmi? ve sonunda da ya zehir ya da k?l?çla ?ehit edilmi?lerdir. O mübarek zatlar içerisinden sadece ?mam Muhammed Bak?r (a.s) ve ?mam Cafer-i Sad?k (a.s), dönemlerine denk gelen Emevilerle Abbâsilerin saltanat kavgas? sonucu ortaya ç?kan siyasi otorite bo?lu?unun do?urdu?u nispi rahatlama ortam?ndan istifade etmi? ve ümmeti daha çok bilgilendirmi?lerdir. Dolay?s?yla da bu hususlarda en çok bilgi bu iki ?mamdan bize ula?m??t?r.

Bak?n?z, ?mam Sad?k (a.s) yukar?da zikretti?imiz "Güne?in bat?ya meyletmesinden gece karanl???n?n basmas?na kadar namaz k?l" ayetini tefsir ederken ?öyle buyurmu?tur: "Allah-u Teâlâ güne?in bat?ya meyletmesinden gece yar?s?na kadar dört namaz farz k?lm??t?r. Onlardan ikisinin vakti güne?in bat?ya meyletmesinden güne?in batmas?na kadard?r. Ancak bu (ö?le), ?undan (ikindiden) önce k?l?nmal?d?r. Onlardan ikisinin vakti de güne?in batmas?ndan gece yar?s?na kadard?r. Ancak bu (ak?am), ?undan (yats?dan) önce k?l?nmal?d?r." [1]

Yine o Hazret, Allah-u Teâlâ'n?n "Güne?in bat?ya yönelmesinden gece karanl???n?n basmas?na kadar namaz k?l ve sabah namaz?n? da k?l ki, sabah namaz? görülmektedir" ayetinin tefsirinde ?öyle buyurmu?tur: "Ayette geçen 'Güne?in Dülûk'undan maksat güne?in bat?ya yönelmesidir. Gece karanl???n?n basmas?ndan maksat ise, gece yar?s?d?r. Ayetteki Kur'anü’l Fecr'den maksat ise, iki rekât sabah namaz?d?r." [2] (Vesâil-ü? ?ia C.3, S.116)

Yine Zürâre diyor ki Hz. ?mam Sad?k’a (a.s) ö?le ve ikindi namazlar?n?n vaktini sordum. Hazret ?öyle buyurdular: "Güne? bat?ya yöneldi?i zaman ö?le ve ikindinin vakti girmi?tir. Ancak bu (ö?le), ?undan (ikindiden) önce k?l?nmal?d?r. Sonra onlar?n vakti güne? bat?ncaya kadar devam etmektedir." [3]

Yine o Hazret bu sözüne daha da aç?kl?k getirerek ?öyle buyurmu?tur: "Güne? bat?ya yöneldi?i zaman ö?le namaz?n?n vakti girmi?tir. Ta ki, bir namaz k?lan?n dört rekâtl? bir namaz k?labilece?i bir süreye kadar. Bu süre geçtikten sonra ö?le ve ikindinin vakti girmi?tir. Ta ki, güne?in batmas?na bir namaz k?lan?n dört rekâtl? bir namaz k?laca?? bir süre kal?ncaya kadar. Güne?in batmas?na sadece bu kadar bir süre kal?nca art?k ö?le namaz?n?n vakti ç?km?? ve güne? bat?ncaya kadar sadece ikindi namaz?n?n vakti kalm??t?r." [4]

Yine bir hadiste ?öyle geçer: Hadisi nakleden ?öyle diyor: Ben ?mam’a ö?le ve ikindi namazlar?n? unutup güne? batmas?na az kala hat?rlayan bir kimsenin ne yapmas? gerekti?ini sordum. ?mam (a.s) ?öyle buyurdular: "E?er onlardan birisinin vakit d???na kalmas?ndan korkmuyorsa, önce ö?le sonra ikindi namaz?n? k?lmal?d?r, ama e?er, böyle bir korkusu olursa, önce ikindiyi k?lmal? sonra da hemen ard?ndan ö?le namaz?n? k?lmal?d?r." [5]

Yine Zürâre ?öyle diyor: Ben ?mam Cafer-i Sad?k’a (a.s) "Dostlar?m?zla bizden birinin evinde toplan?yoruz. Bu arada bizden biri ö?le ve di?eri ikindi namaz?n? k?l?yor. Bütün bunlar? da ö?le namaz?n?n vaktinde yap?yoruz. Acaba bunun hükmü nedir?" dedim. ?mam (a.s): "Bunun bir sak?ncas? yoktur; Allah'?n hamd ve nimetiyle vakit geni?tir" buyurdu. [6]

Bunlar gibi yüzlerce hadis Ehl-i Beyt imamlar?ndan bize ula?m??t?r. Bizim onlar? teker teker nakletmemiz olanaks?zd?r. Peki, bu hadislerden ne anla??l?r? ??te bu hadisleri Hz. Resulullah'?n (s.a.a) namaz k?lma vaktini beyan eden hadislerle bir araya getirdi?imizde ?u husus aç?kl?k kazan?yor: Hz. Resulullah'?n (s.a.a) namaz k?ld??? vakitler bu namazlar?n fazilet vaktidir. Bu namazlar?n icza vakti ise, ayet-i kerimede de beyan edildi?i üzere yukar?da aç?kland??? ?ekildedir. Ehl-i Beyt ?mamlar?ndan namaz vakitleriyle ilgili nakledilen di?er hadislerden baz?lar?n? da mülahaza etti?imizde bu husus tam anlam?yla aç?kl?k kazan?r.

Bir hadiste ?öyle geçiyor: Zürâre ?öyle diyor: ?mam Sad?k’a (a.s) “Ben oruç tutuyorum ve güne?in bat?ya yönelmesine kadar asla uyumuyorum. Güne? bat?ya do?ru yönelince, nafile namaz?m? k?l?yor, sonra da ö?le namaz?n? k?l?yorum. Sonra nafile namaz?m? k?l?yor, daha sonra da ikindi namaz?n? k?l?p uyuyorum. Bütün bunlar henüz halk?n namaz k?lmas?ndan önce olur” dedim. ?mam (a.s) ?öyle buyurdu: "Ey Zürâre! Güne? bat?ya yönelince, vakit dâhil olur; ancak ben senin bu vakti daimi olarak vakit edinmeni sevmem" buyurdu." [7]

Görüldü?ü üzere ?mam (a.s) Zürâre'ye bu uygulamas?n?n câiz olmad???n? söylemiyor. Aksine, bu uygulaman?n câiz oldu?unu teyit etmekle birlikte, bunun fazilet vaktinin sevab?ndan mahrum b?rakaca??ndan ona devaml? olarak böyle yapmamas?n? ö?ütlüyor.

Yine bir hadiste ?öyle geçiyor: Zürâre ?öyle diyor: Ben, ?mam Muhammed Bak?r’a (a.s) ö?le vaktini sordum. Hazret ?öyle buyurdu: "Ö?le namaz?n?n vakti güne?in bat?ya meyletmesinden sonra meydana gelen gölgenin bir kol boyu uzay?ncad?r. ?kindi namaz?n?n vakti ise, iki kol boyu uzay?ncad?r." Sonra da ?öyle buyurdu: "Hz. Resulullah'?n (s.a.a) mescidinin duvar? o günlerde bir insan boyuncayd?. Hazret onun gölgesi bir kol boyu uzay?nca ö?le namaz?n? ve iki kol boyu uzay?nca da ikindi namaz?n? k?lard?." Sonra ?mam ?öyle devam etti: "Bir kol boyu ve iki kol boyu gölgenin uzamas?n?n niçin ölçek al?nd???n? biliyor musun?" Ben "Niçin ölçek kabul edilmi?tir?" dedim. ?mam: "Nafile namaz? k?lmak için ölçü koyulmu?tur. Sen ö?le namaz?n?n nafilesini gölgenin bir kol boyu uzamas?na kadar k?labilirsin. E?er gölgenin bu kadar uzamas?na kadar nafile namaz?n? k?lmam??san, art?k nafile namaz?n? b?rakmal? ve farz namaz?n? k?lmal?s?n. Keza ikindi namaz?n?n nafilesini gölgenin iki kol boyu uzamas?na kadar k?labilirsin. E?er gölgenin bu kadar uzamas?na kadar nafile namaz?n? k?lmam??san, art?k nafile namaz?n? b?rakmal? ve farz namaz?n? k?lmal?s?n" buyurdu. [8]

Görüldü?ü gibi bu hadiste de ?mam, Hz. Resulullah'?n (s.a.a) bu namazlar? ay?rarak k?lmas?n?n hikmetine i?aret etmi? ve bunun da onlar?n nafilesinin k?l?nabilece?i süreyi belirlemek oldu?unu vurgulam??t?r. O halde bu vakitler bu namazlar?n fazilet vakitleridir. Bu süre zarf?nda bu namazlar? nafileleri ile birlikte k?lmak mümkündür. Ama bu süreleri a??nca art?k bu namazlar? fazilet vaktinde k?lmak ?ans? kaybedilece?inden, ?mam nafilenin terk edilmesini ve bu namazlar?n kendilerinin k?l?nmas?n? emrediyor. Çünkü bu namazlar? fazilet vakitlerinde k?lmak, onlar? nafileleriyle birlikte fazilet vaktinin haricinde k?lmaktan daha faziletlidir. Yoksa bu vakitleri a?mak onlar? icza vakitlerinin d???nda k?lmak anlam?na gelmemektedir. Ehl-i Beyt kanal?ndan bu hususu peki?tiren yüzlerce hadis vard?r. Ancak biz ?imdilik bu kadar?yla yetiniyoruz.

Ehl-i Sünnet ekolüne gelince, ben bu hususta geni? bir ara?t?rma yapm?? de?ilim. Zaten Hz. Resulullah'?n (s.a.a) Kur’an-? Kerim'den sonra kendilerine uymam?z? emretti?i Ehl-i Beyt'in aç?klamas?ndan sonra buna bir gerek de kalm?yor. Ama yine de bu ölçülerin Ehl-i Sünnet ekolü taraf?ndan da kabul edildi?ini göstermek gayesiyle, Ehl-i Sünnet ekolünün önde gelen alimlerinden olan Kurtubî'nin yukar?da bahsi geçen, Allah-u Teâlâ'n?n "Güne?in bat?ya yönelmesinden gece karanl???n?n basmas?na kadar namaz k?l" ayetinin tefsirinde ortaya koydu?u tespitlerini aktaraca??m.

Kurtubî mezkûr ayetin tefsirinde ?öyle yaz?yor: "?bn-i Atiyye ?öyle demi?tir: "Ayette geçen "Dülûk" kelimesi lügatte meyletmek anlam?na gelmektedir. Dolay?s?yla meyletmenin ba?lang?c? ö?le vaktidir. Sonu ise, güne?in batt??? and?r. O halde ö?le vaktinden güne? batmas?na kadar geçen süreye "Dülûk" denir. Çünkü güne? bu süre zarf?nda meyil halindedir. Demek ki, Allah bu ayette "Dülûk" esnas?nda ve "Dülûk" vaktinde olan namazlar? zikretmi?tir. Buna ö?le, ikindi ve ak?am namaz? dâhil olur. Ak?am namaz?n?n gece karanl??? süresine dâhil olmas? da sahihtir.

Nitekim bir grup ö?le ve ikindi namazlar?n?n vaktinin ö?le vaktinden güne? batmas?na kadar devam etti?i görü?ünü benimsemi?lerdir. Çünkü Allah-u Teâlâ onlar?n farziyetini "Dülûk"a (meyletmeye) ba?lam??t?r. Bu sürenin tamam?nda da "Dülûk" (meyletme) vard?r. Bu görü?ü Evzâi ve Ebu Hanife normal hallerde, Mâlik ve ?afii de zaruret halinde kabul etmi?lerdir. Mâlik, ?bn-i Abbâs'?n "Güne?in dülûku"ndan maksad?n onun meyletmesi oldu?unu ve gecenin karanl???n?n basmas?ndan maksad?n ise, gecenin karanl???yla birlikte oldu?unu" dedi?ini nakletmi?tir. Ebu Ubeyde ise, gecenin karanl???ndan maksad?n gecenin siyahl??? oldu?unu söylemi?tir.

Ben diyorum ki, namaz vakitlerinin geni? oldu?unu söylemek, daha tercih edilir bir görü?tür. ?mam Ebu Muhammed Abdu’l Ganî b. Said'in tahriç etti?i Acleh b. Kindi'nin hadisinde ?bn-i Zubeyr, Câbir'in ?öyle dedi?ini nakletmi?tir: "Hz. Resulullah (s.a.a) güne?in batmas?na az kala Mekke'den hariç oldu ve Saraf bölgesine var?ncaya kadar ak?am namaz?n? k?lmad?. Bu mesafe de dokuz göz irimi kadard?r." Bunun neshedildi?i görü?ü ise, aç?k de?ildir. Dolay?s?yla ulemam?z Cebrail'in ak?am vaktiyle ilgili hadislerini fazilet vaktine yorumlam??lard?r. ??te bunun için ümmet ak?am namaz?n?n güne? batmas?yla acele k?l?nmas? hususunda ittifak etmi?tir.

?bn-i Huvayz ?öyle demi?tir: "Müslümanlardan hiç birinin camide cemaatle k?ld??? ak?am namaz?n? güne?in batmas?ndan sonra geç vakte ertelemesini göremezsin. Vaktin geni?li?ini belirten hadisler ise, onun cevaz vaktini aç?klamaktad?r." [9]

Aziz karde?im, gördü?ünüz gibi, sabah namaz? d???ndaki dört namaz?n vakitleri Ehl-i Sünnet karde?lerimizin aras?nda yayg?n olan ?imdiki vakitlerle s?n?rl? de?ildir. Ayet-i Kerime'de ve Hz. Resulullah (s.a.a) ve Ehl-i Beyt ?mamlar?n?n hadislerinde de beyan edildi?i üzere bunlar?n vakitleri daha geni?tir. Ancak s?n?rl? olan onlar?n fazilet vakitleridir. Her ne kadar Hz. Resulullah (s.a.a) ve Ehl-i Beyt ?mamlar?n?n genel uygulamas? fazilet vakitlerine riayet edecek ?ekilde olmu?sa da ümmete kolayl?k yolu da aç?k b?rak?lm??t?r. Zaten bizim f?kh?m?z da bundan gayrisini söylememektedir.

Namazlar?n cem edilerek k?l?nmas?na gelince, önceki yaz?mda bununla ilgili yeterli kaynak vermi?tik. Dolay?s?yla burada bu hususta Ehl-i Beyt kanal?ndan gelen sadece bir hadisi nakletmekle yetinece?im. ?mam Cafer-i Sad?k (a.s) ?öyle buyurmu?tur: "Hz. Resulullah (s.a.a) hiçbir mazeret olmadan ö?leyle ikindi namaz?n? ö?le vakti cemaatle k?lm??t?r. Ak?am ve yats? namazlar?n? da hiçbir mazeret olmaks?z?n bat?daki k?zart?n?n kaybolmas?ndan önce cemaatle birlikte k?lm??t?r. Bütün bunlar? ümmetine vakit hususunda geni?lik sa?lamak için yapm??t?r." [10]

Aziz karde?im, i?te biz Hz. Resulullah'?n (s.a.) ümmetine aç?k bu kolayl?ktan istifade etmekteyiz. Dolay?s?yla da bunun hiçbir mahzuru yoktur.

----------------

[1]- Vesâilü’?-?ia, c.3, s.115.

[2]- Vesâilü’?-?ia, c.3, s.116.

[3]- Vesâilü’?-?ia, c.3, s.92.

[4]- Vesâilü’?-?ia, c.3, s.92.

[5]- Vesâilü’?-?ia, c.3, s.94.

[6]- Vesâilü’?-?ia, c.3, s.95.

[7]- Vesâilü’?-?ia, c.3, s.98.

[8]- Vesâilü’?-?ia, c.3, s.103.

[9]- Tefsir-i Kurtubî, mezkûr ayetin tefsiri.

[10]- Vesâilü’?-?ia, c.3, s.102.