Nefsin Üç Gücü Aras?nda Denge Sa?lamak

Bismillahirrahmanirrahim

?nsan?n sahip oldu?u güçlerin tümü belli bir hikmet ve amaç üzere yarat?lm??t?r. ?nsan?n kemale ermesinde bu güçlerin her birinin önemli rolü ve katk?s? vard?r. Bu ba?lamda önemli olan ?ey, insan?n yücelmesinde ve kemale ermesinde bu güçlerin kendi i?levini gerekti?i ?ekilde ve lay?k?yla yerine getirmesi için onlar?n yönlendirilmesi, e?itilmesi ve filizlendirilmesidir.

?ehvet Gücü:

"Hayvanî nefs" olarak da an?lan bu güç, gerçekte insan?n menfaatlerini temin etme sorumlulu?unu üstlenmi? olup, ?ehevî i?lerin kayna??d?r; yiyeceklerden, içeceklerden ve cinsellikten zevk almak ister.

Bu gücün yarar?, nefsin kemal kazanmas?na vesile olan bedenin hayat?n? korumak ve devam ettirmektir. Bu gücün ifrat ve tefritten uzak, do?ru bir ?ekilde kullan?lmas? durumunda, insan iffet erdemine sahip olacakt?r. Felsefecilere ve ahlâk üstatlar?na göre, dört erdem cinsinin biri de iffettir. [1]

Gazap Gücü:

Bu gücün sorumluluk ve misyonu, zararlar kar??s?nda insan? korumak ve zarar? defetmektir. “Y?rt?c? / vah?i nefs” de denilen bu güç, öfkenin, yi?itli?in, giri?imcili?in, egemenlik ve tasarruf iste?inin, üstünlük ve daha yüce makama ula?ma arzusunun kayna??d?r. Bu gücün faydas?, ?ehevî ve ?eytanî güçlerin a??r?l?k ve azg?nl???n? alt etmektir. Bu gücün kendi alan?nda ve olmas? gerekti?i yerde kullan?lmas? durumunda, ifrat ve tefrit gerçekle?meyecek ve ondan cesaret erdemi do?acakt?r. Bu gücün ifrat yönünde kullan?lmas? durumunda, vah?ilik ve y?rt?c?l?k ortaya ç?kacakt?r. Hiçbir surette kullan?lmamas? ve tefrit edilmesi durumunda ise, ondan korkakl?k türeyecektir. [2]

Ak?l Gücü:

“Melekî nefs” olarak da an?lan bu güç, idrak ve alg? gücü olup, gerçekleri alg?laman?n ve iyiliklerle kötülükleri ay?rt etmenin kayna??d?r. Bu güç, insan? iyiliklere yönlendirirken, kötülüklerden de sak?nd?r?r. ?nsan?n yücelik ve olgunluk yönünde hareket edebilmesi, akl?n buyruk ve yasaklar?na uymas?na ba?l?d?r. Bu gücün faydas?, gerçekleri alg?lamas?d?r ve ayn? zamanda da iyilikleri buyurmas? ve kötülükleri yasaklamas?d?r. [3]

Bu gücün do?ru ve dengeli olarak kullan?lmas?ndan hikmet erdemi do?ar. Bu alanda ifrat edilmesi durumunda safsatac?l?k do?acakt?r. Bu durumdaki bir insan, her ?eyde ve hatta pekin olgularda bile ?üphe edecek ve ?üphesinde kalacakt?r. Bu gücün kullan?m? hususunda tefrit ve ihmal ise, geri zekâl?l?k ve kat? cehaletle sonuçlanacakt?r. Bu da birçok kötülüklerin, anla?mazl?klar?n ve kavgalar?n temelini olu?turur. [4]

Hat?rlatal?m ki ak?l gücü, nazarî ak?ldand?r ve ona getirilen tan?mlar?n birinde ?öyle denmi?tir: “O, s?rf bilme?e yarayan bir ?eyi bilmektir ve insan?n ihtiyarî i?lerinden de?ildir.” [5]

Bunun kar??s?nda ise, amelî ak?ldan elde edilen “amil” (amel eden) güç yer al?r ve ona getirilen bir tan?mda ?öyle yer alm??t?r: “O, amel etmeye yarayan bir ?eyi bilmektir.” [6]

Her hal ve durumda, amil güç de ak?l gücü gibi dengeli kullan?lacak olursa, adalet ve erdemi do?uracakt?r. ?frat ve tefrit durumunda ise, zulmetmek ve zulme boyun e?mek gibi erdemsizlikler ortaya ç?kacakt?r. [7]

Güçler Aras?nda Denge Sa?laman?n Yolu:

Bu güçler aras?nda denge olu?turabilmek için, onlar? ak?l ve ?eriat?n tedbir ve kontrolü alt?nda tutmak gerekir. Masum Ehlibeyt ?mamlar?ndan (Allah'?n selam? onlar?n üzerine olsun) rivayet edilen muteber hadisler, bu alanda de?erli bilgiler içerir.

Denge olu?turman?n amelî yöntemleri:

A?a??da s?ralanan noktalar?n gözetilmesi, akla yard?mc? olacak ve de güçler aras? dengeyi sa?lama yönünde faydal? bir zemin olu?turacakt?r.

1- ?yi insanlarla ha??r ne?ir olmak; ahlâk erdemlerine sahip olan insanlarla mua?erette bulunmak; kötülerden ve ahlâk erdemsizliklerine sahip olan kimselerden uzak durmak. Çünkü mua?eret, insan?n ha??r ne?ir oldu?u kimsenin s?fat ve ahlâk?ndan etkilenmesine neden olur ve onlar? benimsemesi alan?nda en güçlü etkendir.

2- Yüce ve üstün s?fatlar kazanma yönünde güçlerden faydalanmak; erdem edinmekle sonuçlanacak i?lerde süreklilik. Sahip oldu?u sahavet ve cömertlik yetisini korumak isteyen kimse, sürekli ba???ta bulunmal?; mal?ndan infak etmeli ve nefsinin cimrilik e?ilimine engel olmal?d?r.

3- ?nsan yapmak istedi?i her i? hakk?nda dü?ünmeli; sonuç ve ak?betini dü?ünmeden hiçbir i?e giri?memeli; ahlâkî erdemsizliklere yöneldi?inde de kendisini cezaland?rmal?d?r.

4- ?ehvet ve gazab?n? tahrik edecek ?eylere bakmaktan, onlar? dinlemekten ve hayal etmekten ?iddetle kaç?nmal?d?r. Do?al olarak ?ehvet ve gazap güçlerinin tahrik oldu?u durumda ise, insan do?as?n?n gerektirdi?i ölçüde faydalanmakla yetinmeli; beden ve ruh sa?l???na zarar verecek ?eylerden sak?nmal?d?r. Bu güçlerden dengeli olarak faydalanman?n ölçüsü, elbette ki ak?l ve ?eriatt?r.

5- Kendisini ara?t?rmaya tabi tutarak ve hesaba çekerek gizli kusurlar?n? elde etmeye çal??mal?; bilgi edindikten sonra da onlar? yok etmeye gayret etmelidir.

Sonuç olarak insan, ahlâk alan?nda al??t?rmalar yaparak ve ahlâkî ameli tekrarlayarak sahip oldu?u güçlerden erdem kazanmaya özen göstermeli; erdemsizlik zemini haz?rlamaktan da sak?nmal?d?r. [8]

Dr. R?za RAMAZANÎ

 

-------------

[1]- Molla Mehdi Neraki, Gozide-i Camiu's-Saâdât, s. 174-244, Müt: Seyyit Celalettin Muctebevî.

[2]- Gozide-i Camiu's-Saâdât, s. 103-173.

[3]- Gozide-i Camiu's-Saâdât, s. 71-101.

[4]- Gozide-i Camiu's-Saâdât, s. 71-101.

[5]- Seyyit Muhammed R?za Müderrisî, Felsefe-i Ahlâk (Ahlâk Felsefesi), s. 269.

[6]- Mehdi Hairî, Kavu?hay-i Akl-? Nazarî (Nazarî Ak?l Ara?t?rmalar?), s. 241-242.

[7]- Molla Mehdi Neraki, Gozide-i Camiu's-Saâdât, s. 52-63, Müt: Seyyit Celalettin Muctebevî.

[8]- Gozide-i Camiu's-Saâdât, s. 67; Revi?-i Hodsazî (Nefsi Ar?nd?rma Yöntemi), Yazarlar: Feride Mustafavi (Humeyni), Fat?ma Caferî, S?dd?ka Masumî. Noktehay-i A?az Der Ahlâk-i Amelî (Amelî Ahlâk?n Ba?lang?ç Noktalar?), Muhammed R?za Mehdevi Keni, c. 1; Muhammed ?ucaî, Makalat (Makaleler), c. 2 ve 3.