Yüce Allah'?n S?fatlar? - 1

Yüce Allah'?n s?fatlar?n? idrak etmek, O'nu tan?mak ve var oldu?unu anlamak kadar kolay de?ildir. Zira yüce Allah'? tan?ma merhalesinde gökteki y?ld?zlar, yeryüzündeki bütün a?açlar?n yapraklar?, bitkilerle di?er canl?lar ve k?sacas? bütün atom zerreciklerinin say?s?nca delil vard?r. Bizzat bütün bunlar yüce Allah'?n azamet ve büyüklü?ünün ayetleri ve ni?aneleridir. Ama Allah'?n s?fatlar?n? anlama konusunda ise çok daha dikkatli olmak ve k?yas etme veya te?bih hatas?na dü?memek gerekir.

O'nun s?fatlar?n? anlaman?n birinci ?art?, mahlûkat?n s?fatlar?ndan hiçbirini Allah'a te?bih etmemek, O'na yak??t?rmamak ve O'nu mahlûkata benzetmemektir. Çünkü yüce Allah'?n s?fatlar?ndan hiçbiri, O'nun mahlûkat?n?n s?fatlar?yla k?yaslanamaz ve maddenin s?fatlar?ndan hiçbiri, O'nun mukaddes zat?nda yer almaz. Zira maddî s?fat ve özelliklerin tamam? s?n?rl? olmay? gerektirmektedir. Yüce Allah ise sonsuz ve s?n?rs?zd?r. O, mutlak bir varl?kt?r. O'nun hakk?nda hiçbir had ve s?n?r tasavvur edilemez. Bütün kemaller O'nda toplanm??t?r. Bu nedenle yüce Allah'?n zat?n? kavray?p anlayabilmek, insano?lu için imkâns?z ve böyle bir beklenti de kesinlikle yersizdir.

Burada ?u soru akla gelebilir:

?nsan akl? yüce Allah'?n zat?n?n ve s?fat?n?n künhüne neden varamaz?

Cevap: Çünkü O, her bak?mdan s?n?rs?z ve sonsuz bir varl?kt?r. Yüce Allah'?n ilmi, kudreti ve bütün s?fatlar? da t?pk? zat? gibi sonsuz ve s?n?rs?zd?r. Buna kar??l?k biz ve bize ait olan her ?ey, yani sahip oldu?umuz ilim, kudret, hayat, zaman ve mekân ise, s?n?rl? ve mahduttur. Öyleyse, bunca s?n?rl? ve k?s?tl? hâlimizle o s?n?rs?z varl??? ve s?fatlar?n? tam olarak anlay?p, künhüne varmam?z nas?l mümkün olabilir? E?i ve benzeri olmayan, tamamen müstesna bir varl??? her yönüyle kavramam?z acaba mümkün müdür?

Subutî ve Selbî S?fatlar

Yüce Allah'?n s?fatlar? “subitî s?fatlar” ve “selbî s?fatlar” olmak üzere ikiye ayr?l?r.[1] Subutî s?fatlar, Allah'ta bulunan ve selbî s?fatlar ise, O'nda bulunmayan ve olumsuz olan s?fatlara denir.

Subutî s?fatlar: Subutî s?fatlara "cemal s?fatlar?" da denir. Söz konusu s?fatlar ?unlard?r:

Allah âlimdir; kadirdir; diridir (hay'd?r); irade sahibidir; müdriktir; duyand?r; görendir; kelam? vard?r; kadim ve ebedîdir.

Yüce Allah sonsuz kemaldir ve yukar?da s?ralanan subutî s?fatlardan ibaret de?ildir. Söz konusu s?fatlar, subutî s?fatlar?n ba?l?calar?d?r.

Selbî s?fatlar: Buna "celâl s?fatlar?" da denir.

Yüce Allah ne mürekkeb (terkip edilmi?) ve ne de cisimdir… Görünmezdir ve mekân? yoktur; e?siz ve ortaks?zd?r; s?fatlar? zat?yla birdir ve zat?na ek bir özellik de?ildir; ihtiyaçs?z ve müsta?nidir.

Zât ve Fiil S?fatlar?

Subutî s?fatlar da ikiye ayr?lmaktad?r:

Zâtî s?fatlar: Yüce Allah'tan soyutlanamayacak, selp edilemeyecek s?fatlard?r ve O'nun zât? gibi olup, zât?yla bir ve ayn?d?r. Zâtî s?fatlar, ilim, kudret ve hayatla; sonuçta bu üçüne dönen "Gören, Duyan, Kadîm, Ebedî, Ezelî, Müdrîk, Hekîm, Ganî, Kerim, Aziz… gibi s?fatlar?n tamam?d?r.

Fiilî s?fatlar: Allah'?n fiillerine ba?l? olan s?fatlard?r. Yani yüce Allah fiili gerçekle?tirmedikçe söz konusu s?fat O'nun hakk?nda kullan?lmaz. Halik (yaratan) ve Râz?k (r?zk veren) s?fatlar gibi. Yüce Allah kimi zaman bu s?fatlarla nitelenir ve kimi zaman da nitelenmez. Mesela, Yüce Allah vard? ve henüz yaratmam??t?; sonra yaratt?. Yüce Allah bir ?eyi irade etti ve bir ba?ka ?eyi ise, irade etmedi, yani istedi ve istemedi.

Biraz daha aç?klayal?m: Musa'yla konu?tu ve Firavun'la konu?mad?. O'na itaat eden herkesi sever ve O'nun koydu?u haram ve günahlar? i?leyenleri sevmez.

Fiil s?fatlar?nda Arapça'da "iza" ve "in" ön ekleri gelir; "izâ erade ?ey'en" (yani, bir ?eyi irade etti mi…) veya "in-?allah" (yani, Allah isterse) cümlelerinde oldu?u gibi. Oysa zât s?fat?nda mesela "iza alimallah" (yani, Allah bilince…) veya "in âlime" (Allah bilirse…) denemez.

Yüce Allah'?n ?lmi

S?n?rs?z varl???n ilmi de s?n?rs?zd?r. Bütün kâinata egemen olan hayret verici düzen ve disiplin, yüce Allah'?n s?n?rs?z ilmine delalet etmektedir. Yüce Allah'?n ilminde geçmi?, ?imdi veya gelecek zaman birdir. Ezeli nas?l tastamam bilirse, ebedi de öylece bilir. Bugünü nas?l biliyorsa, milyonlarca y?l öncesini de ve sonras?n? da ayn? ?ekilde bilir.

Bütün varl?k âleminin yarat?c?s? yüce Allah oldu?undan, bütün varl?klar?n say?s?n?, s?rlar?n? ve hâllerini de yine O bilir. ?nsano?lunun yapt??? tüm iyi ve kötü fiilleri bilir. Hatta insan?n niyetinden, kalbinden ve akl?ndan geçenlerden de haberdard?r. Yüce Allah'?n ilmi O'nun zat?yla ayn?d?r ve ilmi zat?ndan ayr? de?ildir.

“Bilin ki yüce Allah her ?eyden haberdard?r”. [2]

“Gayb?n anahtarlar? sadece O'nun kat?ndad?r ve O'ndan ba?ka bilen yoktur. Karada ve denizde ne varsa hepsini bilir. O bilmeksizin bir yaprak dahi dü?mez; yerin karanl?klar?ndaki bir tane, bir tek ya? veya bir tek kuru yoktur ki apaç?k bir kitapta (yüce Allah'?n ilminde) kay?tl? olmas?n…”[3]

“Göklerde ve yerde Allah O'dur; sizin gizli ve aç?k her ?eyinizi bilir, yapt???n?zdan haberdard?r…”[4]

“Varl?klar? yaratan, onlar? bilmez mi? O, Latif ve Habir'dir.”[5]

“Allah, gökte ve yerde olanlar? bilir.” [6]

-----------------

[1]- Ancak, selbî s?fatlar asl?nda s?fat olarak tan?mlanamaz; çünkü bunlarla nitelenip belirlenmi? olan, bunlarla s?fatlanm?? olmamaktad?r; mesela "o, cisim de?ildir" nitelemesi bir s?fat de?ildir. [S?fat, var olan nitelemelerdir. Selbî s?fatlar ise nefyidir ve varl???nda olmayan özellikleri içerir. - çev-]

[2]- Bakara, 331.

[3]- En'âm, 59.

[4]- En'âm, 3.

[5]- Mülk, 14.

[6]- Âl-i ?mrân, 28.